NextGen Poortwachters: naar een gerichte, proportionele en effectieve aanpak
De aanpak van witwasactiviteiten is en blijft een beladen en actueel onderwerp. Om ervoor te zorgen dat geld en goederen uit de onderwereld niet in de bovenwereld belanden, hebben poortwachters een belangrijke taak. Vooral banken, maar ook handelaren in waardevolle goederen, advocaten en notarissen hebben er hun handen vol aan. Hoe werkt de detectie en bestrijding van witwassen? En gaat dat zoals het zou moeten?
In Goedemorgen Legal People geven Helène Erftemeijer en Maarten Rijssenbeek tekst en uitleg. Erftemeijer is Sector Coördinator antiwitwassen bij de Nederlandse Vereniging van Banken, Rijssenbeek is partner Forensic & Financial Crime bij Deloitte.
Wat is witwassen?
Omdat het kennisniveau over financieel-economische criminaliteit heel wisselend is, start Rijssenbeek met een stoomcursus (anti)witwaspraktijken, vanuit het perspectief van banken. De regelgeving die banken hebben na te leven, richt zich op drie risicoaspecten: witwassen, financiering van terrorisme, en sancties en handelsembargo’s. De drie aspecten worden vaak gebundeld onder de naam witwassen. Bij witwassen worden banken misbruikt om crimineel geld een ogenschijnlijk legale herkomst te geven. Dit geld kent zijn oorsprong in gronddelicten als belastingontduiking, verduistering, drugshandel, fraude en milieucriminaliteit. Aangezien witwassen geen heel oud delict is, is de regelgeving dat ook niet. Rond 1989 werd de Financial Action TaskForce (FATF) opgericht, met als aanleiding de grote hoeveelheid Zuid-Amerikaans drugsgeld. De FATF maakte een kader voor regelgeving dat wereldwijd ingezet diende te worden. Onderdeel darvan was de aanwijzing van zogenaamde “poortwachters” die onderzoek moeten doen naar hun klanten, de herkomst van middelen en de wijze waarop dit vermogen via transacties wordt verplaatst. Banken zijn daarbij ook aangewezen als poortwachters. Landen moesten vervolgens de aanbevelingen van de FATF omzetten in regelgeving de naleving daarvan handhaven. Zo niet, dan volgde plaatsing op de grijze of zwarte lijst, met bemoeilijking van handel tot gevolg. Ministers van Financiën zetten dus over het algemeen veel druk op de uitvoering ervan.
Nederlandse praktijk
In Nederland is het model van de meldketen bijna een-op-een overgenomen van de FATF. Dit model is door de Europese Commissie vastgelegd in de Anti Money Laundering Directives (AMLDs), die vervolgens door Nederland zijn geimplementeerd in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en de Sanctiewet (Sw). Toezichthouders als de Nederlandse Bank (DNB) en de Autoriteit Financiele Markten (AFM) geven in zogenaamde “guidance” aan hoe deze wetgeving wat hen betreft moet worden geïnterpreteerd en wat dit betekent voor de implementatie in de bedrijfsvoering van poortwachters.
In 2027 wordt er op Europees niveau een richtlijn actief die de aanpak binnen Europa verder harmoniseert. De regelgeving wordt hiermee duidelijker en eenvoudiger te hanteren. Het maakt intensievere samenwerking mogelijk, met meer ruimte voor een risicogebaseerde benadering.
De meldketen begint bij poortwachters in het Nederlandse financiële systeem. Zij doen cliëntonderzoek, voeren transactiemonitoring en screening uit en melden ongebruikelijke transacties bij de Financial Intelligence Unit (FIU). De FIU verrijkt deze meldingen met extra informatie, ook uit het buitenland, hetgeen kan leiden tot een als verdacht aangemerkte transactie en dossier. Die wordt vervolgens overgedragen aan de politie. Uit onderzoek volgt mogelijk vervolging door het OM.
Effectiviteit
Helène Erftemeijer kent de werkwijze van banken uit eerste hand, ze is een groot deel van haar carrière werkzaam geweest in het bankwezen. Er gaat veel goed, stelt ze, maar er kan ook veel beter. In 2022 werden er bijna 2 miljoen transacties als ongebruikelijk gemeld. ‘Slechts’ 5% van deze transacties werd na nader onderzoek als verdacht verklaard. Om relaties en transacties te kunnen screenen en monitoren en aan de KYC (Know Your Customer) verplichtingen te voldoen hebben banken meer dan 13.000 medewerkers in dienst. Dit betekent dat één op de vijf medewerkers zich bezighoudt met poortwachtersactiviteiten. Naar schatting zijn de jaarlijkse kosten die hiermee gemoeid zijn voor de Nederlandse banksector ongeveer €1,4 miljard.
Hoewel het voor criminelen steeds moeilijker is om een bankrekening te openen en het aantal meldingen van ongebruikelijke transacties sterk is gestegen, is kan het systeem effectiever en efficiënter. Daarnaast is er sprake van ongewenste neveneffecten. De werkwijze heeft privacy impact en klanten ondervinden vaker hinder bij het regelen van bankzaken vanwege de meer complexe procedures.
NextGen poortwachters
Er moet voldaan worden aan wet- en regelgeving én banken willen voorkomen dat het financiële systeem en dus ook hun producten en diensten misbruikt worden voor illegale activiteiten. Maar de aanpak kan effectiever. Bijvoorbeeld door informatie te kunnen delen met betrokken overheidsinstanties en door intensievere samenwerking tussen publieke en private partners. Wat hierbij helpt is dat de DNB meer ruimte heeft gegeven voor een risicogebaseerde benadering en daarmee voor een nieuwe werkwijze die meer balans brengt tussen ‘meer waar nodig’ en ‘minder waar dat kan’. Meer doen om criminele activiteiten op te merken, minder vaak gewone klanten lastigvallen. Toezichthouders en poortwachters moeten hetzelfde beeld krijgen over wat te doen. Zogenoemde ‘feedbackloops’ in de meldketen zouden hierbij een essentiële rol kunnen spelen. Zo wordt er een effectief, lerend systeem gecreëerd met efficiënte NextGen Poortwachters.
Benieuwd naar onze volgende Goedemorgen Legal People? Meld je hier aan voor onze eerstvolgende online sessie in september.
